Τ' Άη Ντριά

Τ’ «Άη Ντριά» σήμερα, μεγάλη η χάρη του και ο….. υπερηχητικός νους πέταξε στις «βωλαρίτες» των παιδικών χρόνων. Μύριζε η γειτονιά και το χνώτο μας κανέλλα και θυμαρίσιο μέλι.

 Κάτι «παπαδάκια», δηλαδή βοηθοί του ιερέα, όπως ο γράφων, απολαμβάναμε  διπλάσια μερίδα.

 Θυμάμαι τον αείμνηστο αιδεσιμότατο παπα-Βασίλη που μου ΄λεγε: «Μην έρχεσαι τόσο πρωί , θα κρυώσεις». Τότε κάτι τέτοιες μικροχαρές μας κρατούσαν άυπνους.

 Ήταν βέβαια και τα μεγαλεία ….. Μην τρέχει το μυαλό σας. Η συμφωνία έλεγε ότι όποιος πάει πρώτος βγάζει τα «Άγια» και ο δεύτερος «Σοφία».  Ακόμα φιλονικούσαμε στα κρυφά,  για το ποιος θα φορέσει στολή,…. και να τα μεγαλεία που ανέφερα.

Και ξαναγυρνώ στο σιροπιασμένο πιάτο με τις λαχταριστές «βωλαρίτες». Είναι έθιμο ή εκκλησιαστική επιταγή ,… να δείτε που αρχίζω και ξεχνώ.., ν’ αγιάζεται ένα πιάτο και στη συνέχεια να μοιράζεται στους πιστούς. Οπότε καταλαβαίνετε εμείς οι βοηθοί ήμασταν τα «τιμώμενα πρόσωπα και να το πω καλυθενά… «τα προσώπατα»!

                                                            

Αυτά τα λίγα …ίσα- ίσα για να τιμήσουμε τον…… πιο γλυκό μας  Άγιο.

Και του Χρόνου!

Κάμε Μετάνοια

"Φωνάξετε, φωνάξετε και μην αναστενάξετε,

φωνάξετε την μάναν της, που βύζανεν το γάλαν της!"

Ξεκινώ με το όμορφο δίστιχο, που αποδίδεται στον παλιό μας λυράρη και κανακιστή Λυριστή, για να βοηθήσει να μεταφέρουμε το συγκινησιακό φορτίο του παλιού γάμου.

Από μικρό άκουγε το κορίτσι τις ευχές "και στις χαρές σου" ή "εγώ στο γάμο σου θα χορέβκω ξυπόλητος"... και λάμενε…".Η καωματού και η αγκλαβή" άνοιγαν το δρόμο της δικής της οικογένειάς,  μόλις" εγίνουνταν κοπέλλdα".

 "Τα προυκιά" ετοιμάζονταν έγκαιρα από τη μάνα και την κόρη.

  Αναφέρω μερικά ονόματα και σεις φανταστείτε τον αργαλειό να δουλεύει ασταμάτητα στο καντούνι και την κόρη να κεντά: "Σεντόνια, κανναϊτσες, χρέμια, μαξελλdάρκια, σιάκκια, τσολλdούες,αμουσία, τζιμιομαντήλα, …."

"Κάνε μετάνοια φίλησε του νούνου σου το χέρι,

γιατί θα πας στην εκκλησιά να κάνεις άλλο ταίρι.

Χτενίσετέ την όμορφα, φτιάξτε της τα μαλλιά της,

το τελευταίο χτένισμα είναι της λευτεριάς της! "

  Είναι δυο συγκινητικά" παίνια" από το ντύσιμο και το χαιρετισμό της νύφης, όπως έρχονται από το βάθος της παράδοσης και  διατηρούνται μέχρι σήμερα.

Είναι μεγάλη τιμή για κάποιον να μπορεί να συνθέτει επαινετικούς στίχους την ώρα της ετοιμασίας του ζευγαριού για το μυστήριο του γάμου. 

Παραδοσιακά είχαμε λυράρηδες  που λέγονταν κανακιστές. Αργότερα τη θέση της λύρας πήρε το βιολί. Αν και παρατηρώ στους τελευταίους γάμους ότι αναβιώνει ο γλυκός ήχος της λυρίστικης δοξαριάς.

Σας μεταφέρω σκηνές από το χαιρετισμό της νύφης, λίγο πριν ξεκινήσει για την εκκλησία. Οι λαϊκοί μας οργανοπαίκτες " ντηονούν" το σκοπό και οι άξιες τραγουδίστριες συνθέτουν παραδοσιακά.

    " Να είναι καλορίζικο το νέο ζευγάρι!"

Γκλεούδκια

Ένα από τα πιο παλιά  έθιμα  του γάμου είναι τα "γκλεούδκια .

 Είναι το παραδοσιακό μας κέρασμα - κάλεσμα.  Μοιάζει με μπισκότο, μόνο που έχει κυλινδρικό σχήμα. Είναι γλυκό ,όπως και το μελεκούνι , για να είναι γλυκιά και η ζωή του νέου ζευγαριού.
Μια βδομάδα νωρίτερα μαζεύεται το σόι και μέσα σε ατμόσφαιρα παραδοσιακής χαράς τηρεί το παλιό τυπικό. Νέα κορίτσια, φίλες της νύμφης παίρνουν θέση γύρω από τη σκάφη για το ζύμωμα.

 Είδα μετά από καιρό  το αλεύρωμα του προσώπου. Μου είπαν ότι οι συγγενείς ρίχνουν χρήματα  στο αλεύρι τυλιγμένα σε χαρτί και οι κοπέλες προσπαθούν να τα πάρουν με το στόμα.


Τα γκλεούδκια μοιράζονται, όταν οι συγγενείς παίρνουν στο σπίτι της νύμφης ή του γαμπρού το "ψωμόπουλο", δηλαδή διάφορα είδη για το τραπέζι του γάμου.


Τα τραταρίσματα είναι συνεχή. Οι ευχές που ακούγονται είναι: " Ώρες καλές!   Η ώρα η καλή!   Και από των παιδιών!      Στα δικά σας οι λεύτερες- οι!
Γνώρισα και την κυρία Δέσποινα σε ρόλο κανακιστή.   Τα κανάκια ή παίνια είναι παλιά με δικά της συμπληρώματα. Άξια!

"Σήκου κουμπάρα κέρασε, μη διπλωκαμαρώνεις,

να σε βλογήσει ο Χριστός να 'βρεις να στεφανώνεις"

Είναι η ώρα που η μητέρα της νύμφης υποδέχεται τους καλεσμένους  ρένοντας ανθόνερο με το "καννί".Δίπλα η ποιήτρια και τραγουδίστρια παινεύει τους συγγενείς τραγουδώντας στον παραδοσιακό σκοπό.




Ευχαριστούμε πολύ όλα τα πρόσωπα που εικονίζονται στην παραδοσιακή μας αναζήτηση και λίγο ιδιαίτερα την κυρία Δέσποινα που μας διδάσκει με το πάθος και την αγάπη της για τις ρίζες μας.
Κάποια στιγμή , αν μου το επιτρέψει, θα ΄θελα να παρουσιάσω ένα μικρό κομμάτι από τα ποιητικά της δημιουργήματα.

Το Λκιομάεμα

« Έφταξεμ πάλε η βλοημένη ώρα».  Η ώρα που βρίσκονται κοντά οι συγγενείς κι  οι φίλοι. Δεν είναι σχήμα λόγου. Είναι πραγματικότητα. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής , με τα καλά και τα «κουσούρκια» του, όλο και μας αποξενώνει. « Πάρ’ τον φτοδά έναν τελέφωνον α δούμεν τι κάμνει» ακούγεται την ώρα της «τελεόρασης».

Προσωπικά μου τυχαίνει να βλέπω γνωστούς και φίλους μόνο την ώρα του λιομαζέματος «κειδά στα χωράφκια» ή την ώρα του  «λοτριβείου». Βέβαια ίσως να φταίει και ο τόπος διαμονής μου.

Παρέες- παρέες  λοιπόν με τη «βίτσα» στο χέρι οι μεγάλοι και το «βιτσάρι» οι μικροί, σκαρφαλωμένοι στις ελιές, επικοινωνούν. Οι γυναίκες στρώνουν και μαζεύουν τα γεμάτα ελιόπανα και τα μικρά παιδιά φορτώνουν τους πλαστικούς κουβάδες, αφού μας άφησαν τα «καλάθκια».

Το ραδιοφωνάκι σκεπάζει τη φωνή του κότσυφα  κι η «λακέρdα» δημιουργεί ατμόσφαιρα ,όταν καταναλώνεται σταυροπόδι πάνω σε «κανάν αγκάτσαρο».

Είναι ή ώρα που "μνημονέβκουμεν", το γενεαλογικό μας δέντρο, με αφορμή τα γειτονικά χωράφια , τις «αγκλαβές» και τις « παλκιές μοιρασκιές».

Να μη σας κουράσω περισσότερο. Σκεφτόμουν να γράψω και για το «λέντουρο» τα «γαδούρκια», τα κοφίνια, τα μάγκανα, «τις ντζιάρες»….αλλά σταματώ να μη σας «χασουμερνώ».

 Ελπίζω να σχηματίσατε τις όμορφες εικόνες και να σας ζέστανε το πλούσιο καλυθενό λεξιλόγιο.

Σας εύχομαι καλή δύναμη και καλό κουράγιο!

                       Στη σημερινή μου ...τρίωρη αναμονή ....αποτύπωσα και δύο από τους "μαγγανιάρηες" μας το Νικόλα και το Μάνιο!

Ένας πελάτης από το χωριό Αφάντου θαυμάζοντας το νέο ελαιουργείο είπε: " Εμείς μόνο λόγια είμαστε, εσείς  πρέπει να μας "κόβκετε" και εισιτήριο !"

Η Καλαμίτα

«Γηράσκω αεί διδασκόμενος»  πίστευαν  οι αρχαίοι Έλληνες.

 Σήμερα το έζησα στην πράξη.

 ................ Εκεί λοιπόν που μιλούσαμε για το έργο του μεγάλου μας Λυριστή, πήρε τ’ αυτί μου τη λέξη καλαμίτα.  Το μυαλό μου πήγε στο καλάμι  και άτε λίγο και στο καλαμάκι.  Πόσο έξω έπεσα! Εδώ μιλάμε για την επίδραση του ελληνικού  στον ρωμαϊκό πολιτισμό!

 Το σημερινό μάθημα είναι του  Κυριάκου Αργυρού , του εγγονού  του μεγάλου λυριστή.

   

Και για να μη σας μπερδεύω, μπαίνω αμέσως στο θέμα. Μου εξήγησε λοιπόν ότι καλαμίτα στα ιταλικά σημαίνει μαγνήτης. Μα πάλι  πώς το ελληνικό καλάμι  έγινε μαγνήτης;   Διαβάστε.

Η καλαμίτα ήταν η αρχαία πυξίδα των Ελλήνων ναυτικών.  Μέσα σε καλάμι έβαζαν μαγνήτη και  το άφηναν να επιπλέει σε νερό, που κουβαλούσαν μέσα σε κεραμικό δοχείο. Όπως όλοι ξέρουμε από τη Φυσική ο νότιος μαγνητικός πόλος  δείχνει το γεωγραφικό Βορρά. Αυτό μου έδειξε ο αγαπητός Κυριάκος και σας το παρουσιάζω σε βίντεο. Η καλαμίτα που βλέπετε είναι δικής του επινόησης προσπαθώντας να κατασκευάσει παρόμοια της αρχαίας.

Οι Ρωμαίοι  λοιπόν, που πήραν πολλά στοιχεία από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, πήραν και την καλαμίτα κι έτσι οι σημερινοί απόγονοι τους λέγοντας καλαμίτα εννοούν μαγνήτη.

Το πείραμα έγινε στο Φαληράκι και η καλαμίτα έδειξε το Καστρί που βρίσκεται βόρεια.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΓΙΑΓΙΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ  και τα λέμε!

Τα Εκατόλογα της Αγάπης

Μετά από μια "βτομά" Λυριστή (χωρίς λύρα) ,  αποζημιωνόμαστε σήμερα.
Βρέθηκα σε γάμο και κατάφερα να συλλέξω μοναδικές δοξαριές και όχι μόνο. Ολόκληρη η ορχηστική "κομπανία" απέδωσε τα καλύτερα της. Το .......μικρό της παλιάς γειτονιάς , κεφάτο και χαμογελαστό, μηχανοδηγεί το τραίνο της παράδοσης.

"Τα εκατόλογα της αγάπης", ένα δεκαπεντασύλλαβο ποίημα, όπως το πρωτακούσαμε από το "Φλεαρί", θεωρείται νησιώτικο και ίσως περισσότερο ροδίτικο.

Παρατηρώ ότι σε πολλά παραδοσιακά ακούσματα χρησιμοποιούνται οι αριθμοί ...σαν εκκίνηση.
Διαβάστε μερικούς στίχους από ένα άλλο καθαρά καλυθενό. Μου το είπε η σεβαστή μου μητέρα.

"Ένα κι ένα δύο, θα σηκωθώ να φύω.
Δύο κι ένα τρία δεν έχω σωτηρία.
Τρία κι έναν τέσσερα, καμόμ που 'χουν τα λέφτερα.
.................
Πέντε κι έναν έξι, θα φύω πριν να φέξει.
.................."


Από τα εκατόλογα τώρα.
"Ένας Θεός μας έπλασε εσέ και με , τρυγόνα,
για να γλυκοφιλιόμαστε  στα χείλη και στο στόμα.
............................
Είπα τα τραγουδάκια μου, είπα τα δέκα-δέκα
και τώρα που τελείωσα παίρνω σε και γυναίκα.


Το σεντούκι της λαϊκής σοφίας εύχεται καλορίζικο το νέο ζευγάρι!
 Ευχαριστεί θερμά όλους τους άξιους μουσικούς, τον Ηλία Αναστασιάδη στη λύρα, το Στέργο Ταχραμάνη στο ακορντεόν,το Νίκο Κανναβάκη στο αρμόνιο, το Νικήτα Ροδίτη στα κρουστά και τον ερμηνευτή Νίκο Καλιγά! 

Ο Λυριστής

 Μεγάλη μορφή στο χώρο της παραδοσιακής μας μουσικής υπήρξε ο Κυριάκος Αργυρού, που έμεινε γνωστός με το όνομα Λυριστής.

 Αναφέρουμε για πρώτη φορά ότι  το παραδοσιακό μας όργανο ήταν η λύρα και με τον ερχομό των Ιταλών αντικαταστάθηκε από το βιολί, όπως νικήθηκε η βράκα από το "πανταλόνι".

Γεννήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα και σε εποχές δύσκολες λόγω του Οθωμανού κατακτητή.

Από μικρός είχε ανησυχίες και πάντα έψαχνε τρόπους να εκφραστεί και να καλυτερέψει τη ζωή τη δική του και της οικογένειάς του.

Σκάλισε σε ξύλο μαύρης μουριάς μια ωραιότατη λύρα. Της έβαλε χορδές, κατασκεύασε δοξάρι, κρέμασε διακοσμητικά κουδουνάκια κι άρχισε τον αγώνα της εκμάθησης. Με οδηγό το έμφυτο κάλεσμα και όπλο την υπομονή και επιμονή του κατάφερε να γίνει ένας από τους πρώτους αυτοδίδακτους  λαϊκούς λυράρηδες της Ρόδου.
 Ήταν περιζήτητος στους γάμους , τις διασκεδάσεις  και σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Τότε ήταν συχνό φαινόμενο η συγκέντρωση τα βράδια στα σπίτια και ν' αδειάζουν οι "βυτίνες του αποκρέβαττου" στο κέφι της παρέας και στις δοξαριές της λύρας.

 Εκτός από το χάρισμα της μουσικής είχε και ιδιαίτερες ικανότητες να γράφει στίχους ανάλογα με τη διάθεση της στιγμής.  Τα περισσότερα από τα" παίνια" του γάμου είναι δικά του δημιουργήματα.

Ευχαριστούμε τον εγγονό του Κυριάκο, που άνοιξε μια καλυθενή σελίδα η οποία ήταν γνωστή σε λίγους.

Το Σαραντάμερο

Το Σαραντάμερο ήταν μια περίοδος με πολλές βροχές. Ξεκινούσε πριν τα «Νικολοβάρβαρα», γύρω στα μέσα Νοεμβρίου και τέλειωνε περίπου τα Χριστούγεννα.

Μέρα και νύχτα ο ουρανός ήταν κλειστός. Έβρεχε ασταμάτητα. Οι "χολέντρες" πλημμύριζαν τα σοκάκια. Όλο το χωριό ήταν σε συναγερμό.  Φοβούνταν για τα σπίτια που έμεναν και τα κελιά, γιατί οι πέτρινοι τοίχοι ήταν χτισμένοι με χώμα. Πιο πολύ σκέφτονταν τα απατέλιωτα ! Πολλά παλιά ακατοίκητα «τρούλωναν» κι έπεφτε κάποιος τοίχος τους ή η σκεπή με «τα κορφάδκια».

Τις νύχτες γέμιζαν οι δρόμοι φανάρια. Οι ανήσυχοι πήγαιναν να δουν  τα ζώα τους και με την ευκαιρία να τα παχνίσουν.

Υπήρχαν  και ηλικιωμένοι που έμεναν μόνοι και ο φόβος γι’ αυτούς ήταν διπλός.

Μουσκίδι γύριζαν στο σπίτι. Άλλαζαν  ρούχα και παπούτσια και έπαιρναν θέση στα « κούμελα!» «Α νοίξουν οι φλέες» , «α φουσκώσουν τα πηάδκια» ακούγαμε να λένε οι μεγάλοι.

Νικολοβάρβαρα = γιορτές του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Βαρβάρας

απατέλιωτα = χωρίς πατελιά

παχνίζω =ταΐζω τα ζώα

φλέες =φλέβες του νερού μέσα στη γη

πηάδκια = πηγές

τρούλωναν = φούσκωναν

α νοίξουν = θα ανοίξουν

Ήμπαμ που 'Μπαν

Ήταν ένα χειμωνιάτικο  «βραϊνό» του Δεκέμβρη.

 Μπήκα στο μαγαζί του Πολύκαρπου για ένα και μοναδικό λόγο. Ήθελα να επικοινωνήσω τηλεφωνικά στη Γερμανία με τους γονείς.

  Τότε το τηλέφωνο ήταν δύσκολο. Έπρεπε να πας στους θαλάμους του ΟΤΕ ή του Ταχυδρομείου.  Η τοποθέτηση τεσσάρων θαλάμων στου Μιχάλη μας γλίτωσε από πολλά.

Η κυρα- Παγώνα την ώρα εκείνη ζύγιζε στην παλιά ζυγαριά "φασούλκια". Εκείνη με τα βάρη και τους δυο χάλκινους δίσκους. Τη θυμάστε; Δίπλα περίμεναν οι «τσαρdέλλdες τη δική τους σειρά, τυλιγμένες στη λαδόκολλα.  Με τη «σέσσουλα» στο ένα χέρι και το βαράκι των πενήντα γραμμαρίων στο άλλο «καραλάτιζε» το κιλό της  «παραγγελιάς».

« ‘Ατε, πρε Παώνα, ξάης τα. Ήμπαμ που μπαν» ,είπε η Μελισσενή πελάτισσα.

Τέντωσα τ’ αυτιά, γιατί μπερδεύτηκα. Το είπε με το ιδιαίτερο καλυθενό χρώμα που με συγκίνησε. Πέρασαν τόσα χρόνια κι ακόμα το θυμάμαι.